Wat betekent het woord ‘spreekwoordelijk’?
Het woord 'spreekwoordelijk' wordt in de Nederlandse taal vaak gebruikt om iets aan te duiden wat figuurlijk bedoeld is. Het komt voort uit het woord 'spreekwoord', een korte zin of uitdrukking die een levensles of waarheid op een kernachtige manier overbrengt. Wanneer mensen het woord 'spreekwoordelijk' gebruiken, bedoelen ze meestal dat iets niet letterlijk, maar overdrachtelijk bedoeld is, zoals in "hij ging spreekwoordelijk door het lint".
Figuurlijk taalgebruik in het dagelijks leven
In gesprekken, op televisie en in geschreven teksten komen we vaak figuurlijk taalgebruik tegen. Dit taalgebruik is bedoeld om gevoelens, situaties of gedragingen kracht bij te zetten of mooier te verwoorden. Als iemand zegt dat hij ‘spreekwoordelijk door het plafond gaat’, betekent dit niet dat hij daadwerkelijk door een plafond is gegaan, maar dat hij extreem boos is. Het woord 'spreekwoordelijk' benadrukt dat de uitspraak niet letterlijk genomen moet worden.
Waarom gebruiken mensen ‘spreekwoordelijk’?
Het gebruik van ‘spreekwoordelijk’ komt voort uit een behoefte om duidelijk te maken dat iets overdrachtelijk bedoeld is. Soms doen mensen dit om verwarring te voorkomen, zeker wanneer een uitdrukking opvallend of extreem klinkt. Als iemand zonder deze verduidelijking zegt: "Hij ging door het lint", dan zouden sommigen kunnen denken dat het echt gebeurde. Door er ‘spreekwoordelijk’ bij te zeggen, wordt het duidelijk dat het slechts een manier van zeggen is.
De oorsprong van het woord
Het woord 'spreekwoordelijk' is afgeleid van het zelfstandige naamwoord 'spreekwoord'. Spreekwoorden zijn al eeuwenoud en komen voor in vrijwel alle talen. Ze ontstaan doorgaans uit volkswijsheid en zijn vaak afkomstig uit het dagelijks leven, religie of mythen. In moderne gesprekken worden deze uitdrukkingen echter steeds vaker in een figuurlijke vorm gebruikt zonder dat men zich nog bewust is van de oorspronkelijke betekenis.
Voorbeelden van spreekwoordelijke uitdrukkingen
Bekende Nederlandse uitdrukkingen die vaak spreekwoordelijk worden gebruikt zijn onder andere ‘de koe bij de horens vatten’, ‘door de mand vallen’, ‘je hart op de tong dragen’ en ‘het schip ingaan’. Bij elk van deze uitdrukkingen is fysiek uitvoeren onmogelijk of onlogisch, maar hun betekenis is juist emotioneel of gedragsmatig goed te begrijpen.
De rol van context
De context waarin ‘spreekwoordelijk’ gebruikt wordt, is essentieel. In formele teksten of nieuwsberichten wordt het woord vaker toegevoegd om de lezer duidelijk te maken dat er sprake is van beeldspraak. In informele situaties vertrouwen we vaak op de bekende betekenis van een uitdrukking en wordt ‘spreekwoordelijk’ achterwege gelaten. Toch kan dit soms leiden tot verwarring, vooral bij mensen die de specifieke uitdrukking niet kennen.
Tot slot
‘Spreekwoordelijk’ is een woord dat aangeeft dat iets figuurlijk bedoeld is. Het helpt bij het verduidelijken van taalgebruik en voorkomt misverstanden. Door bewust te zijn van het gebruik van dit woord en diens functie, kunnen we effectiever communiceren en nuances in taal beter begrijpen. Spreekwoordelijk taalgebruik maakt de taal kleurrijker, expressiever en interessanter, vooral wanneer men zich bewust is van de achterliggende betekenis.
